Uluslararası Enerji Ajansı İcra Direktörü Fatih Birol'a göre ilk "küresel enerji krizi" 24 Şubat 2022'de başladı. O gün sadece Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ile başlayan savaşın anlamını değil, aynı zamanda enerji arz şoku ve yüksek enerji fiyatları ile karşı karşıya kalan küresel ekonomi üzerinde büyük bir yükü de beraberinde getirdi. Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Rusya'ya uygulanan yaptırımlardan en çok etkilenen kuşkusuz Avrupa oldu; Avrupa ülkelerinin özellikle enerji ve doğalgaz konusunda Rusya'ya olan bağımlılığı, Avrupa'yı kaynaklarını çeşitlendirme arayışına yöneltti.
Küresel enerji krizinden en çok etkilenen Avrupa'nın doğal gaz çıkmazında Türkiye önemli bir rol oynayabilecek konumdadır. Doç. Dr. İsmail Sarı, Rusya-Ukrayna Savaşı'nın yol açtığı enerji krizinin Ortadoğu'da yeni gaz koridorlarınıgündeme getireceğini ve Türkiye'nin bu gaz koridorlarında baş aktör olarak rol oynayacağını belirtti. Mevcut savaş durumu nedeniyle Avrupa'da yaşanan enerji arz şoku, Avrupa ülkelerinin kış mevsimi öncesinde gaz arzını güvence altına almak için Orta Doğu'daki gaz kaynaklarına yönelmesine neden oldu. Öte yandan Avrupa Birliği (AB)’nin önümüzdeki beş yıl içinde Avrupa ülkelerinin Rus gazına olan bağımlılığını sona erdirme planı nedeniyle başka coğrafyalarda alternatif arayışına girmesi kaçınılmaz hale gelmiştir.
Doğal gaz arz güvenliğinin sağlanmasında en önemli alternatif olarak görülen Trans Anadolu Doğal gaz Boru Hattı(TANAP) projesinde Türkiye, doğalgaz için transit ülke rolünü üstleniyor. TANAP, Azerbaycan doğal gazını Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşımayı, bir başka deyişle Türkiye'yi Avrupa'nın enerji transit güzergahı haline getirmeyi amaçlayan bir boru hattıdır. TANAP sadece Azeri gazının Avrupa'ya taşınmasını değil, aynı zamanda Türkiye'nin ve Avrupa'nın artan enerji talebine ve arz güvenliğine önemli ölçüde katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. TANAP'ı bu kadar önemli kılan unsurlardan biri de Avrupa Birliği’dir. Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin daha güvenilir enerji tedarikçilerine yöneldiğini ve Rus gazını ikame etmek için çalışmaya devam edeceğini belirtti. Ursula von der Leyen'in AB'nin Rus gazının tamamen kesilmesi ihtimaline karşı hazırlıklı olduğu yönündeki açıklaması radikal ve revizyonist bir hamledir zira AB büyük ölçüde Rus gazına bağımlıdır. AB, Rusya'dan yılda yaklaşık 155 milyar metreküp doğal gaz ithal etmektedir. AB gaz alımının yüzde 45'ini, tüketiminin ise yüzde 40'ını Rusya'dan gerçekleştiriyor. Kısacası AB'nin toplam 387,5 milyar metreküp gaza ihtiyacı var. AB'nin Rusya ile iş birliğini tamamen kesmesi de TANAP'ın gaz krizinin önlenmesindeki önemini ortaya koymuştur. Bu kapsamda AB'nin Azerbaycan ile temasları hızlanmış ve Azerbaycan'dan doğal gaz alımının artırılması ve mevcut kapasitenin iki katına çıkarılması için iyi niyet anlaşması imzalanmıştır. AB, gaz tedarikini Azerbaycan'dan sağlayacak, ancak bu gazın transferi Türkiye üzerinden yapılacak; çünkü Türkiye, Avrupa'yı Azerbaycan gibi gaz zengini bir ülkeye bağlıyor.
TANAP, Azeri gazının taşınmasına Türkiye-Gürcistan sınırından başlayarak Batı Trakya'ya kadar 20 ilden geçerek Türk-Yunan sınırında son bulmaktadır. Azerbaycan doğalgazı, Türkiye-Yunanistan sınırında Trans Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı'na (TAP) aktarılacak ve Yunanistan, Arnavutluk, İtalya ve İtalya üzerinden Adriyatik Denizi'ne ve diğer Avrupa ülkelerine taşınacaktır. Kuzey Makedonya ve Bulgaristan gibi Avrupa ülkelerinin doğalgaz ithalatında Rusya'nın payı %100 olmasına rağmen, Rus gazının kesilmesi durumunda TANAP ve TAP'tan gelen gazın kullanımında bu ülkelere öncelik tanınacak. Ayrıca İtalya'nın doğalgaz ithalatında Rusya'nın payı %33 olup, Rusya'nın gaz kesintisi durumunda TAP üzerinden İtalya'ya aktarılacak gaz, İtalya'nın gaz transferinde bir diğer öncelikli ülke olması anlamını taşımaktadır.
Oxford Enerji Çalışmaları Enstitüsü Araştırma Görevlisi Gulmira Rzayeva'ya göre Türkiye, Azerbaycan'dan Avrupa'ya kara ve deniz yoluyla hızlı bir şekilde gaz sevk edebilir. Ayrıca TANAP'ın Avrupa ayağı olan TAP'ın yıllık kapasitesi 10 milyar metreküptür. Elbette bu, Avrupa'nın gaz ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan'a göre TANAP'ın taşıma kapasitesinin gelecekte 24 ve ardından 31 milyar metreküpe çıkarılması planlanıyor.
Öte yandan Cezayir, Avrupa'nın Rus gazına alternatif kaynak arayışında ön sıralarda yer alıyor. Türkiye'nin doğal gaz aktarma kapasitesi gelecekte artacak, ancak bu arada Avrupa başka alternatifler aramak zorunda kalacaktır. Cezayir'den Avrupa'ya doğal gaz taşıyan üç önemli boru hattı var. Bunlardan ilki Mağrip-Avrupa Gaz Hattı. Yıllık 12 milyar metreküp kapasiteye sahip olan bu hat Cezayir doğal gazını Fas, İspanya ve Portekiz'e taşıyor. Bir diğeri ise Medgaz Boru Hattı. Cezayir ve İspanya arasında doğal gaz transferi yapacak olan bu hattın yıllık kapasitesi 10 milyar metreküptür. Son olarak Trans-Akdeniz Gaz Hattı gelmektedir. Cezayir'den Tunus ve İtalya'ya doğal gaz aktaracak olan bu hattın yıllık kapasitesi 33 milyar metreküp. Kısacası TANAP ve TAP'ın gaz transferini sağlayamadığı İspanya ve Portekiz gibi Avrupa ülkelerinin imdadına Cezayir yetişecek.
Özetle, Avrupa'nın sadece kısa vadede değil uzun vadede de Rus gazına alternatif bir kaynağa ihtiyacı olduğu yadsınamaz. AB'nin diğer ülkelerle iş birliği yapması ve Rus gazını ikame edecek alternatif kaynaklar araması zor olacaktır. Ancak Türkiye ve Cezayir gibi diğer bölgeler yüksek katkı kapasitesine sahiptir ve gaz krizinin çözümünde önemli bir rol oynayabilir. Hazar Denizi gaz kaynaklarını Rusya'yı dahil etmeden Avrupa pazarlarına ulaştırabilecek tek ülkenin Türkiye olması, Türkiye'yi yeniden bölgesel bir aktör ve küresel siyasette adından söz ettirecek ve anlaşmazlıkları çözecek karar alıcılardan biri haline getirebilir. Ancak Türkiye'nin diplomatik açıdan öne çıkması kolay değildir; siyasi, mali ve altyapısal zorlukların üstesinden gelinmesi gerekmektedir. Bu engellerin bir an önce aşılması hem Türkiye'nin uluslararası arenadaki konumu hem de Avrupa'nın gaz tedariki açısından faydalı olacaktır.