Ülkemizdeki ekonomik açıdan düşüşün getirdiği sorunlardan biri olan gıda enflasyonu maalesef birçok insanın hayatını olumsuz bir yönde etkilemektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın etkisini hissettiğimiz bu zamanlarda, gıda fiyatları hayli artmaktadır. Özellikle buğday, arpa, ayçiçeği gibi ürünlerin ithalatı göz önüne alındığında, bu savaş ülkemizin tarım sektörü için bir risk oluşturmaktadır. TÜİK’e göre buğday ithalatının yüzde 86’sı Rusya’dan gerçekleştirilmiştir. GeneTÜİK verilerine göre, işlenmemiş gıda ürünleri, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç Tüketici Fiyat Endeksine (TÜFE) göre 2022 yılı Mart ayında Şubat ayına göre %4,24, 2021 yılının Aralık ayına göre %16,38 ve 2020 yılının Aralık ayına göre de %51,34’lük artış görülmüştür. Bu artışların tek nedeni sadece Rusya-Ukrayna savaşı değildir.
2022 yılının Mart ayında, Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) çok fazla artış göstermiştir. Yurt içi üretici fiyat endeksi, yurtiçi ticaretindeki ürünlerin tüketim, ara ve sermaye malları ile enerji sektöründeki fiyat değişimlerini ölçen endekstir.Yurtiçi üretim maliyeti Şubat ayına göre %9.19 artarken, 2021 yılının Aralık ayına göre %29,31 ve 2021 yılının Aralık ayına göre %114,97 oranında artış göstermiştir. Bu sayılar hayli yüksek olmakla birlikte, gıda ürünleri Yi-ÜFE yıllık değişim oranı ise %92,39’dir. Yani normalde 2021 yılında 1 liraya üretildiği varsayılan bir meyvenin üretim maliyeti, 2022 yılında 2 liraya çıkmıştır. Bu noktada markete gelene kadar 5 liraya alınan bir ürünün bugün 10 liraya alınması gayet doğaldır. Fiyat artışları oranında listenin en üstünde ortalama olarak yıllık %206,8 fiyat artışı ile patates geliyor, ikinci sırada ise %193,2 ile salatalık bulunuyor. Listede en üst sırada yer alan diğer gıda ürünleri ise patlıcan, kabak ve dereotudur.
Tarım-GFE'de (Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi) de bu yıl artık görülmüştür. Tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE), tarım yapanların, üretim ve yatırım amaçlı satın almış olduğu girdilerin maliyet unsuru olarak değişkenliğini izleyen bir göstergedir. 2022 yılı Şubat ayında bundan önceki aya göre %16,69, bundan önceki senenin Aralık ayına göre %28,50, bundan önceki senenin aynı ayına göre %80,99 ve on iki aylık ortalamalar göre %36,85 artış gerçekleşmiştir.
Ana gruplarda bir önceki aya göre tarımda yatırıma katkı sağlayan mal ve hizmet endeksi geçen aya göre %9,60, geçen yılı göre %17,69 artmıştır. 2020 yılına göre ise tarımsal yatırıma katkı sağlayan mal ve hizmet indeksi %47,24, tarımda kullanılan mal ve hizmet endeksi toplamda %86,59 artmıştır. Yıllık artışın düşük olduğu alt gruplar sırasıyla, %23,88 ile veteriner harcamaları ve %27,91 ile malzemeler oldu. Buna karşılık, yıllık artışın yüksek olduğu alt gruplar ise sırasıyla, %23,88 ile veteriner harcamaları ve %27,91 ile malzemeler yıllık artışın en az olduğu alt gruplardan olurken, %138,11 ile gübre ile toprak geliştiriciler ve %121,77 ile enerji ile yağlar yıllık artışın en fazla olduğu alt gruplar oldu. Bu ürün ve hizmetlerdeki fiyat artış oranı, YÜ-ÜFE’yi doğrudan etkilemekte, bu da vatandaşların cebini artan enfeksiyonlarla birlikte etkilemektedir. Üretim maliyetlerindeki artışla birlikte ürün azalımı yaşanırken, aynı zamanda işsizlik oranı da artabilir. Bu konuda, Türkiye’nin üretimini artırmak için farklı politikalara başvurması gerekmektedir.
YD-ÜFE (Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi) belirli bir dönemde üretimi yapılan ve yurt dışına satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarının zaman içinde değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. YD-ÜFE 2022 yılı Şubat ayında bir önceki aya göre %2,35, bir önceki yıla göre %5,68, bir önceki yılın aynı ayına göre %106,13 ile artarak yeni bir rekora imza atmıştır. Bu artış, gıda sektörünü de önemli açıdan etkileyerek %105,51 ile TÜİK verilerinde yerini almıştır. ÜFE, sanayi sektörü içinyurt içi ve dışında ayrı ayrı üretilmektedir. Bu Avrupa Birliğinin Kısa Dönemli İş İstatistikleri Metodolojisine göre yapılmaktadır. Politika yapıcılar ve bilgi toplamak isteyen bireyler için daha kapsamlı bir Üretici Fiyat Endeksi sağlamak ve Avrupa Birliği standartları ile tam uyumlu ve karşılaştırılabilir yeterli istatistikleri sağlamak için Yurt Dışı Fiyat Endeksi geliştirilmiştir. Fakat sanayi sektörü bir noktada gıda sektörü ile iç içe olduğu için, birbirlerinin fiyat endekslerini etkilemektedirler. Aynı zamanda, 2019'un ilk çeyreği ve 2020'nin son çeyreğine ilişkin spekülatif faaliyetlerin etkileri kamuoyunda ön plana çıktı ve bunu ortadan kaldırmak için hükümet tarafından bazı önlemler alındı. Bu ve benzeri spekülatif faaliyetler sadece gıda fiyatlarını artırmakla kalmamış, aynı zamanda fazladan kar elde etmek için stok yapanların da zarar etmesine neden olmuştur.
Yİ-ÜFE, YD-ÜFE ve Tarım-GFE gıda enflasyonunun tek nedenleri değildir. Buna 2020: COVID-19 Pandemisi de eklenebilir. 2020'de COVID-19 salgını gıda fiyatlarını %3,3 oranında artışa sebep olmuştur, Dolar ve Euro dövizlerinin artması, YD VE Yİ-ÜFE’yi arttırdığı için aralarında doğrudan bir ilişki vardır. Bunların önüne geçmek için Türkiye’nin ihracat ve ithalat yaptığı ülkelerle olan politikalara dikkat etmesi, artan fiyat artışının önüne geçmek için yerel ve uluslararası seviyede harekete geçmesi gerekmektedir.