Küresel ısınma bilincinin artmasıyla birlikte yeni çözümler aranmaya başlandı ve iklim değişikliğini yavaşlatmak için yeni fikirler ortaya atıldı. En yaygın çözümler yenilenebilir enerji kullanımının yaygınlaştırılması, elektrikli araçlar ve geri dönüşüm ürünlerinin arttırılması vb. idi. Bu çözümlerin hemen hemen hepsinin amacı aynı; 2050'de Net-Sıfır Emisyona ulaşmak. Amaç karbondioksit emisyonlarını azaltmak olduğundan, ekonomistler, sera gazlarına bir fiyat koyma fikriyle geldiler. Bu yazıda CO2 fiyatlandırmasının arkasındaki teoriyi anlamaya çalışacağız ve verimli çalışıp çalışmadığını tartışacağız.
Karbon fiyatlandırması bir tür çevre kirliliği tazminatıdır. Esas olarak endüstride ve ulaşımda yüksek CO2 emisyonuna neden olan kirleticileri faturalandırarak demotive etmeyi amaçlar. Başka bir deyişle, havayı kirletmek artık özgür olmayacak. Karbon fiyatlandırması iki yoldan biriyle uygulanabilir: vergi veya emisyon ticaret sistemi olarak. Üretim sırasında karbon salınımına neden olan tüm mal ve hizmetlere bir karbon vergisi uygulanır ve vergi tüm tüketicileri ve üreticileri etkiler. Bir emisyon ticaret sistemindeki karbon fiyatı, karbon salmak için lisans alması gereken üreticiler için düzenlenir. Maksimum kirlilik düzeyi belirlenmiştir ve bu lisansların maliyetini bir ticaret mekanizması belirler. Emisyonlar maksimum seviyeye yaklaştıkça lisans maliyeti yükselir.
Karbon emisyonu için vergi koyma kavramı yeni bir politika değil, 1990'ların başında İskandinav ülkelerinde uygulanmaya başlandı. Ancak, karbon emisyonlarında kayda değer bir miktar yoktu. Yaklaşık yirmi yıl sonra, 2005 yılında AB ülkeleri arasında bu konu yeniden tartışılmış ve kabul edilmiştir. Daha sonra, diğer bazı ülkeler tarafından daha uygulandı veya planlandı. Earth.Org raporlarına göre, şu anda karbon fiyatlandırmasının uygulandığı 27 ülke var. Türkiye, emisyon ticareti sistemini uygulamayı düşünen ülkelerden biridir. Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanı, kesin başlangıç tarihi hala bilinmemekle birlikte, 17 Şubat 2021'de ulusal bir emisyon ticaret sisteminin konuşlandırıldığını ilan etti.
Karbon fiyatlandırmasının temel amacı, üretici ve işletmeleri yakıt türevleri kullanmaktansa çevre dostu enerji kaynaklarına yönlendirmektir. Bu durumu bir sokaktaki trafik sıkışıklığı gibi düşünebiliriz. Tek yolda çok fazla araba varsa, varış noktasına ulaşmak için trafik sürdürülemez olacaktır. Çözüm olarak, bazı sürücüler başka bir rota bulabilir veya farklı bir ulaşım şekli bulabilir. Bu açıdan, buradaki sürücüler üzerinde olduğu gibi kirleticiler üzerinde de benzer bir etki bekleniyordu. Teorik olarak, bir karbon tarifesi getirmek, kirleticiler için caydırıcı bir eylem olacak ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltacaktır. Yayılan sera gazlarına bir fiyat koymak, onları azaltmanın en uygun maliyetli yolu olabilir. Ancak, son yıllarda hayal kırıklığı yaratacak şekilde verimsiz bulunmuştur.
Aşağıdaki grafikte, 2005-2020 yılları arasında karbon fiyatlandırmasının kapsadığı küresel sera gazı emisyonları gösterilmektedir. Uygulama sayesinde CO2 emisyonlarının toplam kapsamı yüzde 5'ten yaklaşık yüzde 15'e çıkarıldı. Ancak, 2030 yılına kadar Net-Sıfır Emisyon hedefi göz önüne alındığında, toplam sera gazı emisyonlarının yüzde 15'inden daha azını etkilemek yetersiz kalıyor.
Kaynak: Dünya Bankası
Karbon fiyatlandırmasının etkinliğini sorgulayan ilk neden, yakıt talebinin fiyata göre değişmemesidir. Maliyet ne kadar artsa da insanlar yine de işe arabayla gitmek zorunda kalıyor. Bu nedenle politik anlamda karbon fiyatlandırması ülkeyi daha da bölmeye hizmet edecektir. Bu inisiyatifler, yalnızca onları karşılayabilenlerin omuzlarına düşmez. Zenginler düzenlemelerin etrafından dolaşabilecek çözümleri bulabilirken bu politika ve ücret orta sınıf için bir yük olabilir. Onlar, zorunluluklar nedeniyle tüketimi değiştirmezken tüketimin maliyeti artar.
İkincisi, fiyatlandırmadaki artışın genellikle küçük işletmeler için çok cezalandırıcı olduğu görülüyor. Küçük işletmeler vergilerle uğraşmaktan ciddi şekilde zarar görürken, daha büyük işletmeler üretim bölgelerini karbon fiyatlandırmasının uygulanmadığı ülkelerle değiştirebilir. Beklenmedik ülkelerde ürünlerini üreten büyük markaları düşünebilirsiniz. Bu, bazı ülkeler sera gazı emisyonlarının azaltılmasında pay sahibi olmakla yetinirken, diğer ülkelerin emisyonlardan sorumlu bulunmasına neden olmaktadır. Ancak, emisyonların azaltılmasına yönelik aksiyonlar uluslararası düzeyde alınmalıdır.
Sonuç olarak, karbon fiyatlandırması, siyasi intihara dönüşene kadar temiz enerjiye yapılan yatırımları teşvik eder. Ancak asıl mesele, temiz enerjinin fosil yakıtlarla eşit şartlarda rekabet edebilmesidir. Değilse, bence karbon fiyatlandırmasına güvenmeden yenilenebilir enerjiyi ekonomik hale getirmek için bilimsel araştırmalar yapmaya devam etmeliyiz.